Memluk Devletinin Son Yılları, Kansu Gavri ve Osmanlılar, İbn İyas'ın kaleme aldığı, Memluk Sultanlığı'nın son dönemlerini ve bu dönemde Osmanlı İmparatorluğu ile olan ilişkilerini inceleyen önemli bir tarih eseridir. Kitap, 16. yüzyılın başlarında, Memluk Devleti'nin siyasi, askeri ve sosyal yapısını, özellikle Kansu Gavri dönemini (1501-1516) ve Yavuz Sultan Selim'in Mısır seferini (1516-1517) detaylı bir şekilde ele alır. İbn İyas, olayları bizzat yaşamış bir tanık olarak, dönemin atmosferini ve olaylarını birinci elden aktarır. Kitapta, Memluk-Osmanlı ilişkilerinin yanı sıra, Memluk yönetimindeki yolsuzluklar, iç çekişmeler, ekonomik zorluklar ve toplumun genel durumu gibi konular da incelenir. Eser, Memluk Devleti'nin çöküş nedenlerini ve Osmanlı İmparatorluğu'nun Mısır'ı ele geçirmesiyle sonuçlanan süreci anlamak için temel bir kaynaktır. Kitabın ana teması, bir imparatorluğun yükselişi ve çöküşüdür. İbn İyas, Memluk Devleti'nin son dönemlerindeki siyasi entrikaları, askeri stratejileri ve kültürel yaşamı canlı bir şekilde anlatır. Ayrıca, Osmanlıların Mısır'ı fethi sırasındaki savaşlar, diplomatik görüşmeler ve şehirlerin teslim alınması gibi askeri ve siyasi gelişmeleri de detaylı bir şekilde aktarır. Kitap, Memluk Devleti'nin son yıllarını ve Osmanlı İmparatorluğu ile olan ilişkilerini anlamak isteyen tarih meraklıları, akademisyenler ve araştırmacılar için önemli bir kaynaktır. Özellikle Orta Çağ ve Erken Modern dönem İslam tarihi, Osmanlı tarihi ve Memluk tarihi üzerine çalışanlar için vazgeçilmez bir eserdir. Benzer kitaplar arasında, İbn Taghribirdi'nin 'en-Nucumü'z-Zahire fi Mülûki Mısır ve'l-Kahire'si, İbn Haldun'un 'Mukaddime'si ve Joseph von Hammer-Purgstall'ın 'Osmanlı İmparatorluğu Tarihi' sayılabilir. Bu eserler, Memluk ve Osmanlı dönemlerine dair farklı perspektifler sunarak, dönemin tarihini daha geniş bir çerçevede anlamamızı sağlar. İbn İyas'ın eseri, olaylara tanıklığı ve detaylı anlatımıyla, bu dönem üzerine yapılan çalışmalara önemli bir katkı sağlar. Kitap, sadece siyasi ve askeri olayları değil, aynı zamanda dönemin sosyal, kültürel ve ekonomik yaşamını da yansıtarak, okuyucuya zengin bir tarihsel deneyim sunar.

İbn İyas, 1448 yılında Kahire'de doğmuş, Memluk döneminin önde gelen tarihçilerinden biridir. Asıl adı Muhammed bin Ahmed bin İyas'tır. İbn İyas, Memluk sarayında yetişmiş, dönemin önemli olaylarına tanıklık etmiş ve bu olayları titizlikle kaydetmiştir. Onun en önemli eseri olan 'Bedâʾiʿu'z-Zuhûr fî Vekâʾiʿi'd-Duhûr' (Yüzyılların Güzellikleri) adlı çok ciltli tarih kitabı, Memluk Devleti'nin son dönemleri ve Osmanlılarla olan ilişkileri hakkında benzersiz bilgiler sunar. İbn İyas, tarih yazımında kronolojik bir yaklaşım benimsemiş, olayları ayrıntılı bir şekilde aktarmış ve kişisel gözlemlerine yer vermiştir. Yazım üslubu, akıcı ve anlaşılır olup, dönemin sosyal, kültürel ve siyasi yaşamını canlı bir şekilde yansıtır. Eserleri, dönemin olaylarını birinci elden aktarması ve detaylı anlatımıyla, tarih araştırmacıları için vazgeçilmez bir kaynaktır. İbn İyas, Memluk sarayında büyüdüğü için, yönetim kademeleri ve saray hayatı hakkında derin bilgiye sahipti. Bu durum, eserlerinde dönemin siyasi entrikalarını ve olaylarını daha iyi anlamamızı sağlar. İbn İyas'ın eserleri, Memluk Devleti'nin çöküşü ve Osmanlı İmparatorluğu'nun yükselişi arasındaki geçiş dönemini anlamak için temel bir kaynaktır. İbn İyas, yazdığı eserlerle herhangi bir ödül almamış olsa da, tarih alanındaki çalışmalarıyla büyük saygı görmüş ve sonraki nesillere önemli bir miras bırakmıştır. İbn İyas, hayatının büyük bir bölümünü Kahire'de geçirmiş ve 1524 yılında vefat etmiştir. Yaşadığı dönem, Memluk Devleti'nin çöküşü ve Osmanlı İmparatorluğu'nun Mısır'ı fethetmesi gibi önemli olaylara sahne olmuştur. İbn İyas'ın eserleri, bu dönemdeki siyasi, askeri, sosyal ve kültürel gelişmeleri anlamak için temel bir kaynaktır.