Prof. Dr. Hüseyin Zerrinkub'un 'Medreseden Kaçış: İmam Gazzâlî'nin Hayatı, Fikirleri ve Eserleri' adlı kitabı, İslam düşünce tarihinin en önemli figürlerinden biri olan İmam Gazzâlî'nin hayatını, felsefi ve teolojik fikirlerini derinlemesine ele alan kapsamlı bir eserdir. Kitap, Gazzâlî'nin 1058-1111 yılları arasında yaşadığı dönemi, medrese eğitiminden başlayarak tasavvufi yolculuğuna kadar uzanan biyografisini detaylandırır. Zerrinkub, Gazzâlî'nin Bağdat'taki Nizamiye Medresesi'nde müderrislik yaptığı dönemi, felsefeye olan eleştirilerini ve 'İhya-u Ulûmiddin' gibi başyapıtlarını merkeze alarak anlatır. Kitabın özeti, Gazzâlî'nin entelektüel krizini ve medreseden kaçışını vurgular; bu kaçış, geleneksel medrese eğitiminin sınırlarını aşma ve ruhsal arayışa yönelme olarak tasvir edilir. Gazzâlî'nin felsefeye karşı tutumu, Aristotelesçi mantık ve İbn Sina'nın etkilerine karşı koyuşu, kitapta detaylı bir şekilde incelenir. Yazar, Gazzâlî'nin tasavvufi dönüşümünü, sufilerin mistik deneyimlerini entegre edişini ve İslam'ın içsel boyutunu nasıl canlandırdığını belgelerle destekler. Kitap, Gazzâlî'nin eserlerini kronolojik olarak ele alır: 'Makasidü'l-Felasife' ile felsefeyi özetlemesi, 'Tehafüt' ile felsefeyi çürütmesi ve 'İhya' ile pratik ahlakı sistemleştirmesi gibi. Tema olarak, kitap entelektüel özgürlük, şüphecilik ve manevi aydınlanmayı işler. Gazzâlî'nin hayatı, rasyonalizm ile irrasyonalizm arasındaki gerilimi simgeler; medreseden kaçış, dogmatik eğitimden bireysel arayışa geçişi temsil eder. Kitap, İslam düşüncesinde akıl ve kalp dengesini vurgulayarak, modern okuyucuya felsefi krizlerle başa çıkma yolları sunar. Hedef okur kitlesi, İslam tarihi, felsefe ve tasavvuf meraklılarıdır; üniversite öğrencileri, akademisyenler ve manevi arayış içindeki entelektüeller için idealdir. Bu eseri sevenler, benzer temalara sahip kitaplara yönelebilir: Annemarie Schimmel'in 'Mistik Boyutlar' serisi, Gazzâlî'nin sufizmini derinlemesine işler; Henry Corbin'in 'İslam Felsefesi Tarihi' Gazzâlî'nin felsefi eleştirilerini bağlamlandırır; Toshihiko Izutsu'nun 'Kur'an ve Varoluş' kitabı, Gazzâlî'nin epistemolojisini modern bir bakışla ele alır. Ayrıca, William Chittick'in 'The Sufi Path of Knowledge' eseri, Gazzâlî'nin bilgi teorisini tasavvufi perspektiften inceler. Zerrinkub'un kitabı, bu eserler arasında biyografik derinliğiyle öne çıkar. Kitap, 300 sayfalık hacmiyle, orijinal Arapça metinlere dayalı analizler sunar ve Gazzâlî'nin Şam, Kudüs ve Tus'taki yolculuklarını haritalarla destekler. Yazar, Gazzâlî'nin kadınlara ve günlük hayata dair görüşlerini de ihmal etmez, örneğin 'İhya'da aile etiğini nasıl entegre ettiğini tartışır. Bu detaylı inceleme, Gazzâlî'nin sadece bir filozof değil, aynı zamanda bir reformcu olduğunu gösterir. Kitabın son bölümleri, Gazzâlî'nin mirasını günümüze taşır: Modern İslam düşüncesinde revivalist hareketler üzerindeki etkisi, örneğin Said Nursi veya Muhammed İkbal gibi figürlerde görülür. Zerrinkub, objektif bir akademik üslupla yazarak, Gazzâlî'nin fikirlerini tarafsız bir şekilde yorumlar. Bu kitap, okura İslam'ın altın çağını anlamak için vazgeçilmez bir kaynak sunar, entelektüel bir yolculuk vaat eder. Benzer eserler arasında, Majid Fakhry'nin 'A History of Islamic Philosophy' kitabı, Gazzâlî'yi genel bağlamda ele alır; ancak Zerrinkub'un çalışması, biyografik odakla ayrılır. Kitap, Türk okuyucusu için özellikle değerlidir, çünkü Gazzâlî'nin Anadolu bağlantılarını (örneğin Horasan kökeni) vurgular. Tema olarak, bireysel özgürleşme ve manevi diriliş ön plandadır; hedef okur, 18 yaş üstü entelektüel kesimdir. Benzer kitaplar: 'Gazzâlî ve Tasavvuf' (İbrahim Kalın), Gazzâlî'nin mistik yönünü derinleştirir; 'The Incoherence of the Philosophers' çevirileri, orijinal metne erişim sağlar. Zerrinkub'un eseri, bu literatürde sentezleyici bir rol oynar.

Prof. Dr. Hüseyin Zerrinkub (veya yaygın olarak Hüseyin Zerrînkûb), 1925 yılında Tahran'da doğmuş, İranlı önde gelen tarihçi, edebiyatçı ve oryantalist bir akademisyendir. Tahran Üniversitesi'nde Fars Edebiyatı ve Doğu Dilleri eğitimi aldıktan sonra, doktorasını İslam tarihi ve felsefesi üzerine tamamladı. Kariyeri boyunca, Tahran Üniversitesi'nde profesörlük yaptı ve Ortaçağ İslam tarihi, Fars edebiyatı ve tasavvuf üzerine uzmanlaştı. Zerrinkub'un akademik üslubu, nesnel ve analitik bir yaklaşımla karakterizedir; eserlerinde kaynaklara dayalı titiz bir metodoloji kullanır, ancak şiirsel bir anlatım zenginliğiyle metinlerini canlandırır. Bu üslup, özellikle biyografik çalışmalarda belirgindir; duygusal derinlik katmadan tarihi figürleri insani boyutlarıyla sunar. Önemli eserleri arasında 'Tarih-i İslâm'da Felsefe ve Kelam' (İslam Tarihinde Felsefe ve Kelam), 'Birinci İslâm Tarihi' ve 'Fars Edebiyatı Tarihi' sayılabilir. 'Medreseden Kaçış' kitabı, 1970'lerde yazılmış olup, Gazzâlî üzerine en kapsamlı çalışmalarından biridir. Diğer eserleri: 'Âsâr-ı Ajam' (İran Edebiyatı Antolojisi), 'Nâme-i İstâdân' (Üstatların Mektupları) ve modern İran tarihi üzerine kitaplar. Zerrinkub, 1979 İran Devrimi sonrası akademik baskılara maruz kaldı, ancak entelektüel mirası devam etti. Ödülleri sınırlıdır; İran Bilimler Akademisi üyeliği ve uluslararası konferanslarda onur konukluğu gibi tanınmalar aldı. Dönemi, 20. yüzyıl ortalarının İran entelektüel ortamında, Batı oryantalizmi ile geleneksel Şii düşüncesi arasında köprü kuran bir figür olarak geçer. Zerrinkub, 2013 yılında vefat etti, ancak eserleri Farsça, İngilizce ve Türkçe'ye çevrilerek geniş kitlelere ulaştı. Yazarın önemi, İslam düşüncesini tarafsız bir şekilde Batı akademisine tanıtmasında yatar; Gazzâlî gibi figürleri, siyasi propaganda dışında ele alır. Üslubunda, klasik Fars şiirinden esintiler görülür, bu da metinlerini akademik olmanın ötesinde edebi kılar. Önemli eserleri arasında 'Çehre-i İbn-i Sina' (İbn Sina'nın Yüzü), filozofun hayatını inceler ve Zerrinkub'un biyografik tarzını gösterir. Ödül olarak, 1960'larda Tahran Üniversitesi rektörlüğü teklifi aldı ancak reddetti. Dönemsel olarak, Pehlevi hanedanı altında özgür akademik ortamda çalıştı, devrim sonrası ise sürgüne yakın kaldı. Zerrinkub'un mirası, genç nesil İranlı tarihçileri etkiledi; örneğin, Abbas İkbal ve Muhammed Mütehedde gibi isimlerle bağlantılıdır. 'Medreseden Kaçış' kitabında, üslubu Gazzâlî'nin iç dünyasını yansıtan introspektif bir tonda ilerler. Genel olarak, Zerrinkub'un katkısı, İslam medeniyetini kültürel bir bütün olarak anlamada yatıyor.