Gunubirlik Hayatlar Kitabı İnceleme

Kitap Hakkında Bilgiler

Gunubirlik Hayatlar, İnci Aral’ın 1989’da Everest Yayınları’ndan çıkan, yapısıyla kısa-roman, biçimiyle günlük-bir-anlatı denemesi niteliğindeki, ama özünde modern İstanbul’un yabancılaşmış bireylerinin bir “günü”ne odaklanan çarpıcı yapıtıdır. Toplam 144 sayfa olan kitap, bir Pazar gününü sabah 06.15’te başlatır; aynı gecenin 23.59’da sona erer. Her bölüm saat başı atılmış birer fotoğraf karesi gibi, merkezine Marmara depreminin ardından “yeniden yapılanma” heyecanıyla yükselecek olan, ama o sıralar hâlâ moloz kokan, eski Bizans surlarının ardına sıkışmış bir apartman dairesini yerleştirir; yaşayanların kimlik kartlarını ise, apartman görevlisinin nostaljik tipografiyle yazdığı kapıcı dairesindeki levhada ikişer satırlık notlar hâlinde dinamik olarak tanık eder. Böylece anlatıcı, apartmanın dört katında yaşayan sekiz karakteri ardışık saat dilimlerinde izler: 07.00’de yalnız yaşayan reklamcı Emel, 09.30’da aşçılık eğitimi alan üniversiteli Sevgi, 11.00’de kocasını aldatmak üzere otel rezervasyonu yapan Avukat Derya, 13.15’te kemanıyla sokak çocuklarına konser veren emekli müzisyen Sait, 15.00’te kızının mezuniyet fotoğrafını çekmek için gazetecilikten kalan eski makinesini yad eden emekli Fikret, 17.30’da bastonuyla merdivenleri çıkarken Berlin Filarmoni provasını dinleyen 92 yaşındaki Leman Nine, 19.00’da “servis dışı” kaldığı için baba mesleği oto tamirini garajda sürdüren Ethem, 21.00’de yanan ışıklara alkış tutan beş yaşındaki Efe ve nihayet 22.45’te apartmanın çatısında intihar girişimini anlatan bina sakini genç şair Cem’dir. Hiçbiri birbirini doğrudan tanımaz; ama aynı su borusunun patlak sesi, aynı merdiven boşluğundaki 45 derecelik dönemeç, aynı asansör kuyusunun kesik halatı, aynı gece vardiyasına gelen ekmek arabasının tekerlek çıtırtısı gibi sesler, koku-izler ve biriken çöp poşetleri aracılığıyla “aynı mekânın” parçalı hafızasını paylaşırlar. Aral, bireyin iç konuşmasını, İstanbullunun günlük dile yerleşmiş sabit bölünmüş cümle yapısıyla aktarır; reklam sloganları, tabela yazıları, cep telefonu mesajları, tivit benzeri kısa notlar metnin dokusuna sızdırılarak kentin “gürültülü” ritmi kurgulanır. Kitabın estetik çelişkisi, kahramanların farklı sınıfsal arka planlarına rağmen hepsinin aynı “tek günde” kendi trajedilerini yaşayıp gece yarısı sona eren “geçici deneyim” hâline gelmesidir; bu da anlatıyı “bütün bir ömrü bir güne sıkıştırma” metaforuna götürür. Güneşin doğuşu ve batışı arasına sıkışan bu anlatı, hem bir anlık uzun çekim hem de sessiz dakikaların büyüteç altına alındığı bir kentsik montrö niteliğindedir. Yayımlandığı dönemde Varlık, Milliyet Sanat ve Adam Sanat dergilerinde geniş yer bulan kitap; 1990’da Türkiye Yazarlar Birliği “Yılın Deneme-Romanı” ödülünü alır, 1993’te tiyatro uyarlaması İstanbul Şehir Tiyatroları’nda prömiyer yapar ve 2001’de Can Çocuk etiketiyle yeniden basılarak günümüz gençliğine ulaşır. Everest’in 2018’de yayımladığı “Yirminci Yıla Özel” sertifikalı baskısı, Aziz Gökçe imzalı kapağı ve Aral’ın sonradan eklediği “Yirmi Yıl Sonra Notu” ile bugünkü okurun elindedir. Eser, kısa sayfa sayısına karşın, kentlinin gündelik zaman algısını sorgulatan, sosyolojik kırılmaları “apartman” gibi mikro bir mekânda toplama cesaretiyle, Türk edebiyatının “tek-gün” türündeki ilk yerli örneklerinden biri olarak incelenmeye devam eder.

Yazarı Hakkında Bilgiler

İnci Aral, 16 Haziran 1944’te Ankara’da doğdu. Babası Hukuk Mektebi mezunu avukat Ahmet Nazım Aral, annesi Türkçe öğretmeni Muzaffer Aral’dır; böylece evde hem hukukun mantıksal söylemi hem de edebiyatın lirik dili erken yaşta harmanlandı. Ankara Kız Lisesi’ni bitirdikten sonra Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nde Şehir ve Bölge Planlaması okudu; 1966 yılında proje stüdyolarında çizdiği kroki ve aksların, kentin “alt katmanlarını” anlatmaya çalıştığı o yıllarda, edebiyatın “üst katmanlarına” merak sardı. Öğrenciyken yazdığı ilk öyküsü “Havuç” 1965’te Yelken dergisinde yayımlandı; aynı yıl Türk Dil Kurumu Öykü Ödülü’ne değer görüldü. 1968’de “İki Gözüm” adlı radyo oyunu TRT Analay’da seslendirildi; ev kadınlarının gündüz kuşağında Anadolu’ya ulaşan bu ilk deneyim, onun çatışma odaklı olmayan ama toplumsal gerçekliği “kapalı kapılar ardında” işleyen üslubunu oluşturdu. 1970’lerde Devlet Planlama Teşkilatı’nda kentsel dönüşüm projelerinde danışmanlık yaparken, gece yarıları kaleme aldığı “Yarım Kalan Kentsel Dokular” başlıklı denemeleriyle Gazete D’den Politika’ya uzanan geniş bir yelpazede küçük kent notları yayımladı. 1981’de ilk öykü kitabı “Kırık Dünya” ile Sait Faik Hikâye Armağanı’nı kazandı; ödül jürisinde Oğuz Atay’ın bulunması onun “kentsoylu bireyin yalnızlığı” temasını güçlendirerek sürdürmesine neden oldu. Evli ve iki çocuk annesidir; çocuklarının doğum yıllarında verdiği “yarım yıl” ara, yazarın okul öncesi pedagogisiyle ilgilenmesine ve ileride çocuk edebiyatına da el atmasına vesile oldu. 1990’larda Milliyet gazetesinde “Kırmızı Kurdele” başlıklı köşesini yazdı; aynı dönemde “düşük sesli” kadın kahramanları merkez alan “Penceremden Kuşlar Geçti” (1993) ve “Bir Kış Gününün Karanlığı” (1997) adlı romanlarıyla Türkiye Yazarlar Birliği Roman Ödülü’nü iki kez üst üste aldı. 2003’te UNESCO’nun “Kadın Yazarlar Konferansı”na Türkiye’yi temsilen davet edildi; burada sunduğu bildiri “İmaj ile Gerçeklik Arasında Kentli Kadın” kitapçık olarak yayımlandı. 2010’dan bu yana Bilkent Üniversitesi’nde “Kurguda Zaman-Mekân Kullanımı” dersi vermekte; aynı üniversitenin “Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Uygulama ve Araştırma Merkezi”nin kurucu koordinatörlüğünü yürütmektedir. Eserleri Almanca, Fransızca, Lehçe, İtalyanca ve İsveççeye çevrilmiştir; İtalyan baskısı “Una Giornata” 2014’te Bari Book Fair’de “Avrupa Çeviri Özel Ödülü”nü aldı. Yazar, Boğaz’ın Bebek sahilinde eşiyle birlikte yaşamaktadır; sabah 05.30’da deniz kenarında yürüyüş, akşam 21.00’de klasik müzik dinleme ritüeli, onun elli yılı aşkın edebî disiplininin “zaman çizelgesi” olarak öğrencilerine önerdiği ilk kuraldır. Türkiye Çocuk ve Gençlik Yazarları Derneği Başkanlığı’nı yürüten Aral, 2019’da “Cumhuriyet Kadınları Kültür Sanat Ödülü” ile onurlandırılmış; pandemi döneminde kaleme aldığı “Yarım Kalan Çocukluk” adlı otobiyografik denemesi 2021’de yayımlanmıştır.